ز قدیم الایام ختم سوره ی انعام در جلسات معمول بوده و در بین آیات معین، دعاهایی نیز خوانده می شد ولی اخیراً بعضی از اهل علم این کار را خوب نمی دانند و می گویند در بین سوره، نخواندن دعا بهتر است، لطفاً دلیل این افراد و همچنین دلیل و چگونگی قرائت ختم انعام را توضیح دهید؟
پاسخ :
یکی از معجزات بزرگ و جاودان پیامبر عظیم الشان اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ قرآن مجید است. این کتاب آسمانی دارای کلمات و جملاتی است که هیچ بشری تا به حال نتوانسته مانند آن بیاورد در واقع محور زندگی فردی و اجتماعی همه ی انسان ها قرآن شریف است.
اما در مورد سؤال: آنهایی که گفتند: در بین سوره دعا نخواندن بهتر است، در پاسخ می توان گفت که اگر سند این ختم، صحیح باشد خواندن دعا در بین سوره ها مانعی ندارد. چون در روایات آمده که از امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: «من قراء سوره الرحمن فقال عند کل فبای الاء ربکما تکذبان لا بشیء من الائک رب اکذب فان قراها لیلا ثم مات مات شهیدا و ان قراها نهارا ثم مات مات شهیدا.» ؛ کسی که سوره الرحمن را بخواند و هر بار که آیه فبای آلاء ربکما تکذبان را خواند، این جمله را بگوید: «لا بشیء من آلائک رب اکذب». اگر این سوره را در شب بخواند و در آن شب بمیرد، شهید مرده و اگر در روز بخواند و در آن روز بمیرد، شهید مرده است.[1] از این روایت استفاده می شود که بین سوره دعا خواندن اشکالی ندارد.
سندیت ختم انعام
اما در مورد سند این ختم، باید گفت: با تفحص و تجسس زیادی که به عمل آمد، سند قاطعی در کتب معتبر برای آن پیدا نشد ولی همان طوری که در سوال اشاره شد، این ختم از قدیم الایام مطرح بوده و هست. و هر کس با نیت خالص انجام دهد، نتیجه می گیرد و اشکال شرعی ندارد.
اما چگونگی ختم انعام برای حاجات مهم، در کتاب های متعدد نوشته شده و آن به این شکل است که پس از نماز ظهر دو رکعت نماز حاجت بگذارد و بعد از آن 41 بار بگوید: اللهم صلی علی محمد و آل محمد، سپس 41 یا 11 مرتبه بگوید: استغفرالله ربی و اتوب الیه، بعد از آن 41 یا 11 مرتبه بگوید: افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد، سپس 41 یا 11 مرتبه بگوید:حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر، آن گاه 41 یا 11 مرتبه سوره حمد و 3 مرتبه سوره توحید (قل هو الله) بخواند، سپس این دعا را بخواند: «اللهم انی اسئلک بحق سوره الانعام و بحق محمد علیه افضل الصلاه و السلام و بحق اسمائک العظام ان تنظر الینا نظر رحمه و غفران و ان تحفظنا من شر کل ذی شر و من شر کل دابه ربی انت آخذ بناصیتها ان ربی علی صراط مستقیم اللهم بحق حقک و بحق النبی و عترته» بعد از آن سوره را بخواند، و در آیه 16 بعد از کلمه «الفوز المبین» 41 بار بگویدافوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد، و در آیه 36 در نزد کلمه «یسمعون» 41 بار بگوید: افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد،و در آیه 54 بعد از کلمه «نفسه الرحمه» بگوید: صلوات الله و ملائکته و سکان سماواته و حمله عرشه و جمیع خلقه علی سیدنا و نبینا محمد و آل اجمعین، در آیه 59 بعد از کلمه «کتاب مبین» این دعا را بخواند: اللهم انی اسئلک باسمک المکنون تا آخر آن چه که در ختم ها دارد. و در آیه 73 بعد از کلمه «کن فیکون» بگوید: الهی بحقّ سرّ تا آخر، و در آیه 87 بعد از کلمه «صراط مستقیم» 41 بار بگوید: افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد، و سپس با تضرع و ابتهال بخواند: ربنا آتنا فی الدنیا تا آخر. و در آیه 90 بعد از «ذکری للعالمین» 41 بار بگوید: اللهم ایاک نعبد و ایاک نستعین و بعد از آن این دعا را بخواند:اللهم صل علی محمد و آل محمد و صل علی تا آخر. و در آیه 110 بعد از کلمه «یعمهون» بخواند: اللهم یا ذالعرش الکریم تا آخر. و در آیه124 بعد از کلمه «رسل الله» و قبل از کلمه «الله اعلم» میان دو اسم با توجه و خضوع و خشوع این دعاها را بخواند که ان شاء الله مستجاب است. 41 بار ربنا آمنا بما انزلت و اتبعنا الرسول فاکتبنا مع الشاهدین، و 41 مرتبه افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد، و 41 بار ربنا انک جامع الناس لیوم لا ریب فیه ان الله لا یخلف المیعاد، پس از آن بگوید:اللهم یا نور النور تا آخر، و چون از تلاوت سوره فارغ شود این دعاها را بخواند: 11 بار لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین استغفر الله ربی و اتوب الیه، و 11 مرتبه افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد، و 3 بار ربنا آتنا من لدنک رحمه و هییء لنا من امرنا رشدا بعد از آن بخواند، اللهم صل علی محمد و آل محمد اللهم یا سریع الحساب تا آخر دعاء.
لازم به تذکر است که اعداد مذکور 41 و 11 و 3 که در این ختم بیان شدند، باید مراعات شوند. یعنی؛ اگر بیان شده که 11 بار فلان ذکر گفته شود باید همان 11 مرتبه تکرار کند و الا نتیجه نمی گیرد.
روش دیگر برای خواندن این سوره و ختم آن وارد شده که در بسیاری از کتاب ها آمده، و آن روش این است که ابوبصیر نقل می کند که از امام صادق ـ علیه السلام ـ شنیدم «بعد از بیان فضیلت سوره انعام» که: کسی که حاجتی دارد و می خواهد آن حاجت برآورده شود چهار رکعت نماز بخواند با سوره حمد و سوره انعام وقتی که در نماز از قرائت فارغ شد بگوید: یا کریم یا کریم یا کریم یا عظیم یا عظیم یا عظیم یا اعظم من کل عظیم یا سمیع الدعاء یا من لا تغیره الایام و اللیالی صل علی محمد و آل محمد و ارحم ضعفی و فقری وفاقتی و مسکنتی فانک اعلم بها منی و انت اعلم بحاجتی یا من رحم الشیخ یعقوب حین رد علیه یوسف قره عینه یا من رحم ایوب بعد حلول بلائه یا من رحم محمداً علیه السلام و من الیتم آواه و نصره علی جبابره قریش و طواغیتها و امکنه منهم یا مغیث یا مغیث یا مغیث. چند بار یا مغیث را تکرار نماید، قسم به آن که جانم در دست قدرت اوست، اگر خدا را بعد از این نماز با این دعا جمیع حوائج تو برآورده می شود ان شاء الله.[2]
تذکر این نکته لازم و ضروری است که نباید تنها به خواندن الفاظ آن قناعت کرد، و جلسات عریض و طویلی برای ختم انعام و حل مشکلات شخصی و خصوصی خود، با تشریفات ویژه ای تشکیل داد که به نام جلسات ختم انعام نامیده می شود، مسلماً اگر در این جلسات به محتوای سوره دقت شود، نه تنها مشکلات شخصی، مشکلات عمومی مسلمانان نیز حل خواهد شد، اما افسوس که بسیاری از مردم به قرآن به عنوان یک سلسله اوراد که دارای خواص مرموز و ناشناخته است می نگرند و جز به خواندن الفاظ آن نمی اندیشند، در حالی کهقرآن سراسر درس، مکتب، برنامه، بیداری، رسالت و آگاهی است و کتاب زنده ها و کتاب زندگی است.
پی نوشت ها :
[1]. حر عاملی، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت (علیهم السلام)، چاپ دوم، 1414، ج 6، ص 72، ح7378.
[2]. ر.ک: المجتنی من دعاء المجتنی، سید بن طاووس، تحقیق، صفاء الدین البصری، ص 106، محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر عیاشی، تحقیق، سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه علمیه اسلامیه، ج 1، ص 353، شیخ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، بیروت، موسسه اعلمی مطبوعاتی، چاپ اول، 1415، ج 4، ص 6، مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403، ج 88، ص 348، ح10، حر عاملی، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1414، ج 8، ص 133، ح10240.
